OLGA TOKARCZUK
Mój Iwaszkiewicz

Jarosław Iwaszkiewicz na spotkaniu z czytelnikami. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Mój Iwaszkiewiczz

Iwaszkiewicz pozostaje dla mnie prawdziwym mistrzem opowiadania. Do jego lektury dawno temu cierpliwie wprowadzała mnie moja mama, która go uwielbiała. Ale teraz wydaje mi się, że Iwaszkiewicza nie można porządnie czytać przed, powiedzmy, czterdziestką.

Jeżeli założyć, że każda proza ma swoją tajemnicę, to taką tajemnicą w opowiadaniach Iwaszkiewicza jest subtelne wyczuwanie tragizmu w błahej codzienności, w zwyczajnych, potocznych wydarzeniach. Świat małych miasteczek, prowincjonalnych dworów, miejsc oddalonych o noc jazdy koleją, zawsze podszyty jest czymś mrocznym, nieuniknionym, niewysłowionym, tragicznym. Jego bohaterowie, mimo zaangażowania w tę codzienność, przypominają widzów w muzeum. Od własnego życia, od samych siebie dzieli ich niepokojący dystans. Nieświadomie domagają się wtajemniczenia.

Przypomina mi się genialny Tatarak. Dwa ostatnie akapity. Obraz całowanego ciała topielca, jego „góra” i „dół” oddzielone od siebie szokująco realistycznym „rąbkiem żółtych slipów”, na zawsze zostaje w pamięci. Dwie sfery ludzkiego doświadczenia, nieodłączne od siebie, ale dramatycznie od siebie oddzielone, piękno i rozpad, młodość i śmierć – to środek Iwaszkiewiczowego uniwersum, kwintesencja tego pisarstwa.

Nikomu nie udało się tak jak jemu w krótkich, zwartych formach, które przywodzą na myśl okruchy, momenty z życia, zawrzeć tyle intensywności.

Iwaszkiewicz miał zapewne jakiś naturalny instynkt narracyjny, talent tworzenia rzeczywistości, która od pierwszego zdania anektuje czytelnika. Dziś, po latach, odsłania się jeszcze jedna zaleta tych opowiadań – zmysłowy opis świata, ludzi, ich obyczajów, te detale i szczególiki sprzed pół wieku. Dla współczesnego czytelnika staje się ta cecha dowodem ciągłości świata, którą – jak sądzę – udaje się zachować tylko dzięki literaturze.

OLGA TOKARCZUK

Cyt. za „Tygodnik Powszechny” 10/2005, całość: https://www.tygodnikpowszechny.pl/moj-iwaszkiewicz-127926

OLGA TOKARCZUK ur. 1962. Pisarka, eseistka, laureatka literackiej Nagrody Nobla. Autorka kilkunastu powieści i zbiorów opowiadań, przetłumaczonych na ponad 30 języków. Dwukrotnie wyróżniona Nagrodą Literacką „Nike”: Bieguni (2008) i Księgi Jakubowe (2015), laureatka The Man Booker International Prize 2018. Na podstawie jej powieści Prowadź swój pług przez kości umarłych powstał film Agnieszki Holland Pokot.