JEHUDA AMICHAJ, Wiersze

Jehuda Amichaj. Fotografia dzięki uprzejmości Rodziny Poety

Moja matka piekła mi świat

Moja matka piekła mi świat
w słodkich kawałach ciast.
Moja ukochana wypełniała okno
rodzynkami gwiazd.
Tęsknoty zamknięte są we mnie
jak bańki powietrza w bochenku chleba.
Na zewnątrz jestem gładki, cichy, brązowy.
Świat lubi mnie.
Ale moje włosy są smutne
jak papirus w wysychającym bagnie —
wszystkie kolorowe pięknopióre ptaki
uciekają ode mnie.

*  *  *

Nie ma teologii po Oświęcimiu
Biały dym unosi się z kominów Watykanu
na znak, że kardynałowie wybrali już papieża
Czarny dym unosi się z kominów Oświęcimia
na znak, że bogowie nie postanowili jeszcze
powołać Wybranego Narodu
Nie ma teologii po Oświęcimiu:
numery na przedramionach więźniów Zagłady
to numery telefonów Boga, które nie odpowiadają
i wszystkie są teraz wyłączone, wszystkie
Po Oświęcimiu jest nowa teologia
Żydzi zamordowani w Szoa
są teraz na podobieństwo Boga,
który nie ma ciała i nie ma postaci
Oni także nie mają ciała ani postaci
Nie mają ciała

Emigracja moich rodziców

Emigracja moich rodziców nie uspokoiła się we mnie.
Krew nadal łomocze o burty żył
choć sprzęt ustawiono już na miejscu.
Emigracja moich rodziców nie uspokoiła się we mnie.
Duch odległych czasów na kamieniach.
Ziemia zapomina kroki stąpających po niej.
Straszny los. Fragmenty rozmów po północy.
Zyski i straty. Noc przypomina, dzień zaciera pamięć.
Moje oczy długo wpatrzone w wielką pustynię
ukoiły się nieco. Potem pewna kobieta. Nie objaśniono mi
jasno praw gry. Praw cierpienia i ciężkości.
Nawet teraz z trudem upijam serce
chlebem codziennej miłości. Moi rodzice i ich emigracja.
Jestem na rozdrożu, zawsze sierota, bez matki,
za młody na śmierć, za stary na igraszki.
Z kamiennym znużeniem i kamienną pustką w jednym tylko ciele.
Archeologia przyszłości, muzea tego, czego nie było.
Emigracja moich rodziców nie uspokoiła się we mnie
i od gorzkich narodów uczyłem się gorzkiej mowy milczenia
między domami, co wyglądają zawsze jak okręty.
Moje żyły i ścięgna stały się jednym kłębem
sznurów, których już nie rozwikłam.
A potem przyjdzie moja śmierć
i koniec emigracji moich rodziców.

Pan Bóg lituje się nad dziećmi
z przedszkola

Pan Bóg lituje się nad dziećmi z przedszkola,
mniej nad dziećmi ze szkoły.
A nad dorosłymi nie lituje się już wcale.
Zostawia ich samych,
i nieraz muszą pełzać
po rozżarzonym piasku,
żeby dobrnąć do punktu zbornego
krwią brocząc.

Może nad kochankami — naprawdę
zmiłuje się, ochroni ich i ocieni,
jak drzewo — śpiącego na ławce
w miejskiej alei.

I może my także oddamy im
ostatnie miedziaki łaski
odziedziczone po matce,
aby ich szczęście broniło nas
teraz i innymi czasy.

Bóg pełen miłosierdzia
Modlitwa za zmarłych

Bóg pełen miłosierdzia.
Gdyby nie był Bóg pełen miłosierdzia,
miłosierdzie byłoby na świecie,
nie tylko w Nim.
Ja, który zrywałem kwiaty w górach
i patrzyłem w dół na doliny,
ja, który znosiłem zwłoki ze wzgórz,
mogę zaświadczyć, że świat pozbawiony jest miłosierdzia.

Ja, który byłem Królem Soli nad brzegiem morza,
który stałem niezdecydowany przy oknie,
który liczyłem kroki aniołów,
którego serce unosiło ciężar udręki
w potwornych zawodach.

Ja, który posługuję się tylko
małą cząstką słów ze słownika.

Ja, który muszę rozwiązywać zagadki,
których nie chcę rozwiązać,
wiem że gdyby był Bóg — pełen — miłosierdzia
byłoby miłosierdzie na świecie,
nie tylko w Nim.

Godzina łaski
(wiersz prawie miłosny)

Gdyby twoi i moi rodzice
nie przyjechali w 1936
do Eretz Izrael,
spotkalibyśmy się w 1944
tam. Na oświęcimskiej rampie,
ja dwudziestoletni,
ty pięcioletnia.

Gdzie twoja mame?
Gdzie twój tate?

Jak ci na imię?

Chanałe.

To co nagliło Józefa

To co nagliło Józefa, aby opowiadał swoje sny,
knebluje mi usta.
To co usypia dziecko w kolebce,
podtrzymuje mnie w czuwaniu przy ognisku.
To co woła budzi i pochyla drzewa jesienią,
zaciska mnie jak pięść.
Wielka otwierająca się na oścież brama
blokuje mi drogę jak barykada.

*  *  *

My pamiętamy przeszłość
a Bóg pamięta przyszłość.
Potem my zapominamy przeszłość
a Bóg zapomina przyszłość
I świat znów popada w chaos.

Deszcz na pobojowisku
Dla Dikiego

Deszcz pada na twarze moich przyjaciół;
na twarze moich żywych przyjaciół, którzy
przykrywają kocami głowy —
i na twarze moich martwych przyjaciół,
którzy ich już nie przykrywają.

Turyści

Składają nam wizyty kondolencyjne.
Siadają w Yad Vashem, smutnieją
pod Ścianą Płaczu
i śmieją się za firanką w hotelu.

Fotografują się z naszymi słynnymi
zmarłymi przy Grobie Racheli,
grobie Herzla i na Wzgórzu Amunicji,
opłakują męstwo i urodę naszych chłopców,
pożądają dzielności naszych dziewcząt
i wieszają szybko schnącą bieliznę
w chłodnych niebieskich łazienkach.

Usiadłem kiedyś na schodach przy bramie Wieży Dawida, obok postawiłem dwa ciężkie kosze. Stała tam grupa turystów wokół przewodnika a ja służyłem im jako punkt orientacji. „Widzicie tego człowieka z koszami? Po prawej stronie jego głowy to rzymski łuk. Po prawej stronie jego głowy”. — „Ale on się porusza, on się porusza!”
A ja sobie pomyślałem: zbawienie nadejdzie dopiero wtedy, gdy ktoś powie: „Widzicie ten rzymski łuk? Nieważne, ale tuż pod nim, z lewej strony  siedzi człowiek, który kupił owoce i jarzyny dla swej rodziny”.

*  *  *

Bóg chrześcijan jest nieco płaczliwym Żydem
Bóg muzułmanów jest arabskim Żydem z pustyni,
Nieco zachrypniętym.
I tylko Bóg Żydów nie jest Żydem.
Tak jak przyprowadzono Heroda z Edomu
żeby był Królem Żydów, tak samo przyprowadzono Boga z
nieskończonej przyszłości, Boga abstrakcyjnego,
nie posąg ani obraz, nie kamień ani drewno.

Twoje życie i śmierć Twoja ojcze

Twoje życie i śmierć Twoja ojcze
Ciążą na moich barkach.
Moja szczupła żona poda
nam wody.

Więc wypijmy ojcze
za kwiaty i za ideały.
Ty byłeś moją nadzieją,
którą teraz straciłem.

Twoje otwarte usta ojcze
śpiewały a ja nie słyszałem.
Drzewo na podwórzu było prorokiem
a ja nie wiedziałem o tym.

I tylko Twój chód ojcze
kołacze się jeszcze w mojej krwi.
Kiedyś Ty odprowadzałeś mnie
dziś odprowadzam Ciebie ja.

Śmierć ojca

Mój ojciec opuścił nagle
Wszystkie pokoje i udał się
W swoje dziwne dale
poszedł poprosić swego Boga
Żeby teraz wyciągnął ku nam pomocną dłoń
No i Bóg już nadszedł i troskliwie
Powiesił swój płaszcz na haku księżyca.
Ale naszego ojca który po Niego poszedł
Postanowił na zawsze u siebie zatrzymać.

Mój ojciec

Pamięć o moim ojcu jest zawinięta w biały papier
jak kromki chleba przygotowane do pracy.
Niczym czarodziej wyjmujący z cylindra wieże i króliki
z drobnego swego ciała on wyjmował miłość.
Rzeki jego rąk
zasilały w dobre uczynki.

*  *  *

Czasami ropa,
czasami poezja —

zawsze coś się wydziela
a cierpienie wiecznie.

Mój ojciec był drzewem w Zagajniku Praojców,
zarośniętym zielonym mchem.

O, wdowy suchych kości, o, krwawe sieroty,
Ja muszę uciekać.

Ostre jak noże oczy
rozjątrzyły głębokie tajemnice.

Przez ranę w mojej piersi
Pan Bóg patrzy na świat.

Bo ja jestem drzwiami
Jego domu.

I Chwała Tobie
Z modlitwy na Straszne Dni

W wielkim milczeniu i w niewielkim krzyku orzę.
Byłem już w ogniu i byłem już w wodzie, a jakże.
Byłem w Jerozolimie i w Rzymie. Może będę w Mekce także.
Ale tym razem Pan Bóg się chowa a Adam woła gdzieżeś.
I Chwała Tobie.
Pan Bóg pod światem leży na grzbiecie,
zawsze coś naprawia, stale coś psujecie.
Pragnąłem zobaczyć Go całego, ale widzę
zaledwie zelówki Jego butów i płaczę.
I Chwała Jemu.
Nawet drzewa udały się na króla wybieranie.
Już tysiąc razy zaczynałem życie od zarania.
U wylotu ulicy ktoś stoi i wybiera:
tego i tamtego tego i tamtego.
I Chwała Tobie.
Może jak antyczny posąg bezramienny
życie będzie lepsze bez bohaterskich czynów.
Możesz wyzwolić mnie ze zbroi mego pożółkłego podkoszulka,
zmagałem się już z wszystkimi rycerzami aż zgasła elektryka.
I Chwała mnie.
Uspokój się, Twój spokój biegł ze mną cały czas,
a teraz jest już zmęczony i poszedł sobie w las,
patrzę na Ciebie jak wyjmujesz coś z lodówki,
cała oświetlona jej światłem jak z innego świata.
I Chwała mnie
I Chwała Jemu
I Chwała Tobie.

JEHUDA AMICHAJ
tłum. z hebrajskiego IRIT AMIEL

PIĘĆ FRAGMENTÓW

*  *  *

Obujcie z powrotem stopy,
to miejsce nie jest już święte.
Przestaliście tu kochać.
Odtąd
zmieńcie swoje życie w przewodnik
z opisami miejsc
nazwami gór i hoteli
i długością dróg.

*  *  *

Gdy Mojżesz siedział na wysokości koło Boga
i pisał,
zachowując dla potomnych Jego prawo,
ja siedziałem na uboczu w klasie,
marzyłem i rysowałem,
aż kilka kartek pokryły
rysunki twarzy i kwiatów
i twoje imię twoje imię twoje imię.
Teraz schodzę na ziemię i znoszę to wszystko ze sobą,
a ciebie już nie ma.
Nie słuchajcie Jego nakazów. Nie bądźcie posłuszni.
Zostawcie mnie w spokoju.

*  *  *

Prawdziwa synagoga
to ta w której już nikt się nie modli
przetacza się po tobie śmiech
przetaczają się łzy
jest teraz pusta
żywej duszy
modlę się

Pierwsza miłość

Byłem na ciebie ślepy, gdy mnie kochałaś dawno temu.
Zamieniłem cię na inną, jak Izaak,
dla zapachu, dla smaku, i by nie czuć już głodu,
dla ciepła, i domu, i pachnącego ogrodu.
Zapomniałem słowa
jedynego listu, jaki do ciebie napisałem.
Pamiętam tylko smak kleju ze znaczka
na języku.
Los, który o nas przesądził, tak naprawdę nie był
przeznaczeniem,
był jednak mocny i pewny jak palec skrzypaczki,
przesądzający o losie nuty,
choć i on jest ostateczny i kategoryczny
jak śmierć.

*  *  *

Sytuacja jest niebezpieczna,
bardzo niebezpieczna.
Stać ich na to, by stworzyć nową religię.
Mamy dość.
Ktoś zauważy kilkoro dziwnie ubranych młodych ludzi
i wokół nich powstanie nowa religia.
Mamy dość.
Każde wzniesienie rąk
każde tłumaczenie na inne języki
może wydać nową religię.
Każde zejście w białej szacie po kamiennych schodach
może wydać nową religię.
Mamy dość.
Każda melodia w jaskini
każde westchnienie w alkowie
każda zapałka zapalona w ciemności —
wszystko to mogą zmienić w nową religię
w tym mieście.
Ta perspektywa jest niebezpieczna.
Sytuacja jest niebezpieczna.

JEHUDA AMICHAJ
tłum. Agnieszka Pokojska

JEHUDA AMICHAJ ur. 1924 w Würzburgu, zm. 2000 w Jerozolimie. W 1935 wyjechał do Palestyny. Walczył w II wojnie światowej i wojnie o niepodległość Izraela, 1948. Debiut poetycki, 1940. W tłumaczeniu TOMASZA KORZENIOWSKIEGO ukazał się tom jego wierszy Koniec sezonu pomarańczy (Świat Literacki). Poświęciliśmy mu numer 97 „Zeszytów Literackich”. Jehuda Amichaj to przybrane nazwisko poety, prawdziwe to Ludwig Pfeuffer.

AGNIESZKA POKOJSKA ur. 1975. Tłumaczka literatury anglojęzycznej, m.in. Zadie Smith, Rachel Cusk, Alice Munro, a ostatnio eseje W. H. Audena Szekspirowskie miasto (słowo obraz / terytoria). W jej opracowaniu ukazało się dwujęzyczne wydanie poematów W. H. Audena w przekładzie Stanisława Barańczaka Tym czasom. Dwa poematy.

---

Zobacz także

---